Mark Zuckerberg Và Cú Đánh Chí Mạng Vào Giấc Mơ Startup Của Giới Công Nghệ

Đã từng có một thời, cụm từ “cổ phần startup” là biểu tượng của cơ hội đổi đời trong giới công nghệ. Với mô hình chia sẻ lợi nhuận tiềm năng qua cổ phần, hàng nghìn kỹ sư, nhà thiết kế, lập trình viên đã từ bỏ mức lương hậu hĩnh tại các tập đoàn lớn để đầu quân cho những công ty khởi nghiệp còn non trẻ, hy vọng sẽ là một phần của cuộc cách mạng tiếp theo trong lĩnh vực AI, công nghệ tài chính hay tự động hóa.

Thung lũng Silicon đã truyền cảm hứng về một hệ sinh thái nơi mọi người đều có cơ hội bình đẳng để làm giàu từ chính những dòng mã mà họ viết nên. Mỗi người đều có thể là một Steve Jobs mới, hay ít nhất là một cổ đông nhỏ được hưởng lợi từ thành công chung.

Tuy nhiên, điều gì sẽ xảy ra nếu mô hình này bị bóp méo? Nếu một ngày, các tập đoàn công nghệ không còn thâu tóm cả công ty mà chỉ mua nhân sự chủ chốt và giấy phép công nghệ, để lại những người còn lại trắng tay? Và điều đó đang diễn ra, với người tiên phong không ai khác ngoài… Mark Zuckerberg.

1. Từ thâu tóm toàn phần sang “mua người và công nghệ”

Một chuyển biến âm thầm nhưng có ảnh hưởng sâu rộng đang xảy ra trong cách các tập đoàn công nghệ lớn đầu tư và mở rộng. Dưới áp lực ngày càng tăng từ các cơ quan quản lý cạnh tranh và chống độc quyền trên toàn thế giới, các "gã khổng lồ" như Google và Meta không còn dễ dàng chi hàng chục tỷ USD để mua đứt một công ty non trẻ đầy tiềm năng.

Thay vào đó, một chiến lược mới đã được hình thành: thay vì mua lại toàn bộ doanh nghiệp, họ chỉ nhắm đến các phần “ngon” nhất đó là những bộ óc thiên tài, những thuật toán đột phá và những công nghệ lõi có thể tích hợp ngay vào hạ tầng hiện có.

Chiến lược “mua người và công nghệ” không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn là cách tinh vi để né tránh sự giám sát gắt gao của các cơ quan quản lý. Không còn cảnh hồ sơ sáp nhập phải chờ duyệt trong nhiều tháng hay thậm chí bị bác bỏ. Không còn ràng buộc phải gánh toàn bộ nhân sự, tài sản, công nợ hay văn hóa doanh nghiệp của một công ty startup. Thứ duy nhất họ mang về là giá trị nhưng không phải giá trị pháp nhân, mà là giá trị trí tuệ.

Và người khơi mào cho trào lưu này không ai khác chính là Mark Zuckerberg, khi ông bắt đầu rót vốn khủng để thâu tóm nhân tài và công nghệ AI trong cuộc đua xây dựng tương lai của Meta.

2. Một thương vụ phản ánh sự thay đổi tàn khốc mang tên Windsurf

Windsurf, một startup AI chuyên lập trình tự động, từng có tất cả: đội ngũ kỹ sư xuất sắc, nền tảng công nghệ vượt trội, mức định giá trong mơ. Đã có lúc, họ gần như hoàn tất thương vụ được mua lại bởi OpenAI với giá 3 tỷ USD, một cú “exit” huy hoàng cho cả người sáng lập và nhân viên.

Thỏa thuận đổ vỡ và ngay lập tức Google nhảy vào. Nhưng không phải để mua Windsurf. Họ chỉ chi 2,4 tỷ USD để mua về CEO và một nhóm kỹ sư hàng đầu, những người nắm giữ chìa khóa công nghệ. Đồng thời, Google mua quyền sử dụng sở hữu trí tuệ của công ty, không cần phải nắm cổ phần, không cần tiếp quản nhân sự còn lại.

Phần còn lại của Windsurf, không CEO, không kỹ sư chủ lực, không quyền sử dụng công nghệ độc quyền, bị Cognition mua lại với giá vỏn vẹn 300 triệu USD, chưa bằng 1/10 kỳ vọng ban đầu. Hàng chục nhân viên từng mơ tới căn hộ triệu đô ở San Francisco bằng cổ phần, giờ nhận ra cổ phần đó chẳng còn nhiều giá trị.

Sự chênh lệch này không chỉ là thất vọng cá nhân mà là cú tát vào niềm tin tập thể rằng cố gắng và cống hiến sẽ được đền đáp công bằng nếu startup thành công.

3. Mark Zuckerberg và cuộc chơi nhân tài không giới hạn

Không chỉ Google, chính Meta dưới sự dẫn dắt của Mark Zuckerberg đang tích cực khai thác chiến lược “mua người và công nghệ” trên quy mô chưa từng thấy. Trong nỗ lực vươn lên trong lĩnh vực AI tổng quát (AGI), Meta đã mạnh tay chi 14 tỷ USD để sở hữu gần một nửa cổ phần của Scale AI (một công ty nổi bật trong lĩnh vực gán nhãn dữ liệu cho học máy).

Không dừng ở đó, Meta còn đưa Alexandr Wang nhà sáng lập Scale AI cùng đội ngũ cốt cán về đầu quân cho nhóm nghiên cứu mới: Superintelligence. Thay vì mua toàn bộ Scale AI, Zuckerberg “rút ruột” những gì quan trọng nhất, con người và trí tuệ, phần còn lại của công ty thì để mặc tự vận hành.

Sự việc này không phải là cá biệt. Character AI, Inflection, hay hàng loạt startup AI non trẻ khác đều đang chứng kiến sự tiếp cận trực tiếp từ các Big Tech theo mô hình tương tự: đặt vấn đề với cá nhân thay vì pháp nhân, chiêu mộ riêng lẻ thay vì mua toàn bộ.

4. Những người bị bỏ lại phía sau

Trong thế giới startup, "cổ phần" không chỉ là lợi ích tài chính mà còn là phần thưởng cho lòng trung thành và cống hiến. Nhân viên chấp nhận lương thấp, làm việc kiệt sức, đặt cược sự nghiệp của mình vào một công ty mới nổi, tất cả chỉ để đổi lấy quyền sở hữu một phần tương lai.

Nhưng trong mô hình “mua người và công nghệ”, mọi thứ thay đổi. Người sáng lập và kỹ sư chủ lực được săn đón bằng hợp đồng triệu đô. Còn nhân viên còn lại chỉ nhận được... sự im lặng. Họ không có thương vụ "exit", không được chia cổ tức, không có cổ phần chuyển đổi. Tệ hơn, công ty mà họ làm việc trở nên vô giá trị khi không còn công nghệ độc quyền hay nhân sự dẫn dắt.

Điều này không chỉ là mất mát vật chất. Nó phá vỡ "hợp đồng xã hội ngầm" rằng nếu cùng nhau vượt qua khó khăn, tất cả sẽ được hưởng trái ngọt.

Nếu tình trạng này tiếp diễn, điều gì sẽ xảy ra với toàn bộ hệ sinh thái đổi mới sáng tạo?

Các nhà đầu tư sẽ ngần ngại rót vốn vào những công ty không có khả năng “exit” rõ ràng. Nhân tài sẽ ngừng đầu quân cho startup và quay lại Big Tech vì thấy rõ lợi ích cá nhân không được bảo vệ. Mô hình “rủi ro cao, phần thưởng cao” của giới startup sẽ trở thành “rủi ro cao, phần thưởng thấp”, khiến các công ty non trẻ ngày càng khó tuyển dụng, giữ chân nhân sự và phát triển công nghệ thực sự đột phá.

Một môi trường sáng tạo bền vững đòi hỏi sự tin tưởng rằng nỗ lực sẽ được đền đáp công bằng. Nhưng nếu các thương vụ tương tự Windsurf hay Scale AI trở thành thông lệ, niềm tin đó sẽ bị bào mòn đến tận gốc rễ.

5. Góc nhìn pháp lý

Một trong những nguyên nhân khiến các Big Tech có thể thực hiện chiến lược “mua người” trơn tru đến vậy là vì khung pháp lý hiện hành chưa bắt kịp. Các luật chống độc quyền chủ yếu nhắm vào các thương vụ thâu tóm công ty toàn phần, trong khi việc chiêu mộ nhân sự hoặc mua quyền sử dụng công nghệ không cần phải khai báo hoặc xin phê duyệt.

Điều này tạo ra một vùng xám pháp lý, nơi các tập đoàn lớn thoải mái thực hiện những thương vụ tỷ đô mà không bị điều tra hay chất vấn. Họ không “mua lại”, nên không vi phạm. Họ chỉ “tuyển dụng” và “hợp tác bản quyền”.

Nhưng chính điều đó lại gây nên hậu quả ngược: thị trường không còn minh bạch, người lao động mất đi quyền lợi chính đáng và nhà đầu tư không còn biết đặt niềm tin vào đâu.

6. Liệu còn ai dám tin vào startup?

Trong bối cảnh mới, những người trẻ đam mê công nghệ cần đặt ra một câu hỏi thực tế hơn bao giờ hết: “Liệu startup này có mục tiêu phát triển dài hạn, hay chỉ là bệ phóng để bán mình cho Big Tech?”

Nếu mục tiêu là tạo ra một công ty bền vững, mang lại lợi ích cho tất cả cổ đông và nhân viên, thì mô hình cổ phần vẫn có ý nghĩa. Nhưng nếu startup chỉ là nơi tạo ra công nghệ rồi bán đứt người sáng lập, thì phần còn lại sẽ chỉ là vật hi sinh.

Không thể trách các Big Tech khi họ hành động vì lợi ích chiến lược. Nhưng cũng không thể phớt lờ những hệ lụy nếu sự bất công lan rộng. Một hệ sinh thái công nghệ bền vững cần nhiều hơn là lợi nhuận, nó cần công bằng, minh bạch và tôn trọng nỗ lực của tất cả thành viên.

Khi các tập đoàn công nghệ lớn chuyển sang chiến lược “mua người và công nghệ”, họ đã viết lại luật chơi của cả ngành công nghệ. Giấc mơ đổi đời bằng cổ phần từng là lý do để hàng triệu người theo đuổi sự nghiệp tại startup giờ đây đang đứng bên bờ vực.

Người thắng cuộc trong cuộc chơi mới này không chỉ là kẻ thông minh nhất, mà là kẻ hiểu rõ mình đang chơi trò gì. Những nhà sáng lập biết cách định vị bản thân và “exit” đúng lúc. Các Big Tech biết cách mua giá trị mà không cần mua pháp nhân. Và ở giữa, những người thua cuộc lặng lẽ hơn cả đó là những kỹ sư, nhà thiết kế, nhân viên tài năng đã đánh cược cuộc đời vào một giấc mơ đổi đời, để rồi nhận ra mình chỉ là phần không được tính đến trong thương vụ tỷ đô.

Sự thay đổi không tránh khỏi. Nhưng cách xã hội phản ứng với sự thay đổi ấy từ luật pháp đến đạo đức kinh doanh mới là điều định hình tương lai của cả ngành công nghệ.