Cẩn Trọng Khi Bay: Sạc Dự Phòng Có Thể Biến Thành "Quả Bom Nhiệt"

Trong thời đại mà công nghệ di động trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, sạc dự phòng đã trở thành vật dụng quen thuộc với hầu hết hành khách khi di chuyển, đặc biệt là trong các chuyến bay đường dài. Tuy nhiên, cùng với sự phổ biến đó là những lo ngại ngày càng gia tăng về mức độ an toàn của thiết bị này khi mang lên máy bay. Vấn đề nằm ở loại pin được sử dụng trong sạc dự phòng: pin lithium-ion vốn nổi tiếng là tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ nếu không được sử dụng đúng cách.

Câu hỏi được đặt ra là: liệu sạc dự phòng có thực sự gây nguy hiểm trên máy bay? Câu trả lời không hoàn toàn đơn giản. Việc mang sạc dự phòng lên máy bay có thể tiềm ẩn một số rủi ro nhưng nếu tuân thủ đầy đủ các quy định an toàn hàng không và sử dụng thiết bị đúng cách, hành khách hoàn toàn có thể yên tâm.

1. Những lưu ý khi mang sạc dự phòng lên máy bay

Sạc dự phòng là một thiết bị điện tử chứa pin lithium-ion, một loại pin sạc có mật độ năng lượng cao, thường được sử dụng trong điện thoại di động, máy tính bảng, máy ảnh và các thiết bị cá nhân khác. Pin lithium-ion có khả năng cung cấp nguồn điện ổn định và hiệu suất cao nhưng cũng dễ bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ, áp lực và va đập mạnh.

Theo Cơ quan An toàn Hàng không Dân dụng Australia (CASA), một hành khách trung bình mang theo ít nhất bốn thiết bị có sử dụng pin lithium-ion trong mỗi chuyến bay, bao gồm điện thoại thông minh, laptop, máy tính bảng và sạc dự phòng. Trong số đó, laptop và máy ảnh thường được phép để trong hành lý ký gửi nếu đã được tắt nguồn. Tuy nhiên, riêng sạc dự phòng và các loại pin rời thì chỉ được mang trong hành lý xách tay, bởi những thiết bị này tiềm ẩn nguy cơ chập mạch, quá nhiệt hoặc thậm chí gây cháy nếu gặp sự cố.

CASA quy định rõ rằng pin lithium-ion có dung lượng vượt quá 160 Wh (watt-giờ) sẽ không được phép mang lên máy bay, trừ khi đó là thiết bị phục vụ mục đích y tế hoặc hỗ trợ vận động có sự cho phép đặc biệt. Ngoài ra, các loại túi xách thông minh (smart bag) có tích hợp pin lithium hoặc sạc dự phòng cũng chỉ được phép mang theo nếu pin có thể tháo rời. Khi ký gửi hành lý có chứa các thiết bị như vậy, hành khách buộc phải tháo pin và mang theo trong hành lý xách tay.

Hãng hàng không Virgin Australia yêu cầu hành khách mang pin rời hoặc pin lẻ như sạc dự phòng trong hành lý xách tay, đồng thời phải đảm bảo an toàn bằng cách giữ nguyên bao bì gốc hoặc đặt từng viên pin vào túi nhựa riêng biệt, bọc kín các đầu cực để tránh chập mạch. Sau sự cố xảy ra ngày 21/7 trong chuyến bay từ Sydney đến Hobart được cho là bắt nguồn từ một sạc dự phòng phát nhiệt trong hành lý xách tay, hãng này đã phải rà soát và xem xét lại chính sách liên quan đến việc vận chuyển pin lithium trên máy bay.

Tương tự, hãng Qantas cũng áp dụng chính sách chỉ cho phép sạc dự phòng và các thiết bị chứa pin lithium trong hành lý xách tay. Hành khách được khuyến cáo không nên sử dụng hoặc sạc sạc dự phòng trong suốt chuyến bay, để đảm bảo an toàn cho chính mình và những người xung quanh.

Không chỉ tại Australia, một số hãng hàng không quốc tế lớn như Thai Airways, South Korean Airlines, EVA Air, Cathay Pacific, China Airlines và Singapore Airlines cũng đưa ra quy định cấm sử dụng sạc dự phòng trong quá trình bay, bất kể thiết bị đang trong trạng thái sạc hay chỉ đang cắm vào nguồn điện.

2. Nguy cơ cháy pin lithium trên máy bay

Bản chất của pin lithium-ion là rất nhạy cảm với các yếu tố vật lý như va chạm, áp suất hoặc nhiệt độ cao. Theo giáo sư Neeraj Sharma, chuyên gia về pin tại Đại học New South Wales, pin lithium-ion có thể chứa đến 20 thành phần khác nhau, bao gồm các chất lỏng dễ bay hơi được bao bọc bởi điện cực và lớp vỏ kim loại. Khi bị tác động mạnh, cấu trúc này có thể bị tổn thương, gây ra hiện tượng gọi là “thermal runaway” tạm dịch là thoát nhiệt hoặc tăng nhiệt mất kiểm soát có thể dẫn đến cháy nổ.

Điều đáng chú ý là hiện tượng này dù tiềm ẩn nguy cơ cao nhưng lại khá hiếm gặp trong điều kiện bình thường. Sharma lý giải rằng việc yêu cầu hành khách mang sạc dự phòng trong hành lý xách tay thay vì ký gửi là biện pháp phòng ngừa an toàn, vì cabin máy bay có áp suất ổn định và có thể phát hiện sự cố kịp thời. Ngược lại, nếu thiết bị xảy ra sự cố trong khoang hành lý, nơi không có giám sát và không thể can thiệp nhanh chóng, hậu quả có thể nghiêm trọng hơn.

Ông cũng chỉ ra rằng sạc dự phòng và những thiết bị tương tự không được kiểm tra kỹ lưỡng như điện thoại di động hay máy tính xách tay. Đặc biệt là những sản phẩm trôi nổi, không rõ nguồn gốc, chất lượng kém như thuốc lá điện tử hoặc xe scooter điện, thường sử dụng loại pin rẻ tiền, không đạt chuẩn, dễ dẫn đến cháy nổ hơn.

Giáo sư Amanda Ellis, Trưởng Khoa Kỹ thuật Y sinh và Hóa học tại Đại học Melbourne cũng đồng tình rằng các vụ cháy pin lithium không phổ biến trên máy bay. Tuy nhiên, trong không gian kín như cabin, chỉ một sự cố nhỏ cũng có thể trở nên nguy hiểm. Theo bà, một đám cháy nhỏ từ sạc dự phòng cũng có thể sản sinh khí độc, gây ngạt cho hành khách. Việc sơ tán trên không trung gần như là không thể, do đó các hãng hàng không rất nghiêm ngặt trong việc phòng ngừa rủi ro từ pin lithium.

Một yếu tố khác khiến đám cháy pin lithium-ion trở nên khó kiểm soát là thành phần cấu tạo. Kim loại lithium có thể cháy mạnh, trong khi lớp vỏ nhựa hoặc cao su bảo vệ cũng là vật liệu dễ cháy và giữ lửa lâu. Ellis nhấn mạnh rằng việc dập lửa pin lithium không thể thực hiện bằng nước, bởi phản ứng giữa kim loại lithium và nước có thể tạo ra khí hydro, một loại khí dễ cháy và nổ mạnh. Điều đáng lo là nhiều người vẫn theo thói quen dùng nước khi gặp sự cố, điều này có thể khiến tình hình thêm nguy hiểm.

3. Lý do pin lithium-ion bốc cháy

Pin lithium-ion hoạt động dựa trên sự di chuyển của các ion lithium qua lại giữa hai điện cực (anode và cathode) trong một dung dịch điện phân. Khi pin được sạc hoặc xả, các ion này dịch chuyển, tạo ra dòng điện phục vụ cho các thiết bị điện tử.

Theo giáo sư Amanda Ellis, một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến cháy pin lithium là hiện tượng sạc quá mức. Nếu dòng điện đưa vào pin vượt quá khả năng hấp thụ của các ion lithium, nhiệt độ sẽ tăng cao, dẫn đến hiện tượng thoát nhiệt. Khi pin quá nóng, lớp vỏ có thể bị nứt, khiến chất điện phân dễ cháy bên trong tiếp xúc với không khí và bắt lửa.

Để hạn chế rủi ro này, các thiết bị điện tử cao cấp như điện thoại iPhone, iPad hay laptop của các hãng lớn thường tích hợp hệ thống quản lý sạc thông minh. Hệ thống này có thể tự điều chỉnh dòng điện, sử dụng cơ chế “nhỏ giọt” để nạp pin một cách từ từ khi gần đầy, giảm thiểu nguy cơ sạc quá mức.

Tuy nhiên, không phải sạc dự phòng nào cũng được tích hợp công nghệ an toàn như vậy. Nhiều loại sạc dự phòng giá rẻ, không rõ nguồn gốc hoặc hàng nhái thường bỏ qua yếu tố kiểm soát dòng điện, khiến nguy cơ cháy nổ tăng cao. Ngoài ra, người dùng cũng có thể góp phần tăng rủi ro bằng thói quen sạc pin qua đêm.

Ellis khuyên rằng người dùng không nên sạc sạc dự phòng quá lâu, đặc biệt là khi không cần thiết. Hãy quan sát đèn báo trên thiết bị khi chuyển từ đỏ sang xanh là lúc nên rút sạc để đảm bảo an toàn. Bà nhấn mạnh rằng pin lithium nhìn chung vẫn là một công nghệ an toàn nếu người dùng hiểu rõ và sử dụng đúng cách. Vì vậy, không cần quá lo sợ khi mang pin lên máy bay, chỉ cần tuân thủ hướng dẫn và quy định an toàn của hãng hàng không là đủ.

4. Vai trò của hành khách trong việc đảm bảo an toàn

Không chỉ các hãng hàng không, hành khách cũng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn bay khi mang theo thiết bị sử dụng pin lithium-ion. Việc tuân thủ các quy định của hãng, lựa chọn thiết bị đạt tiêu chuẩn và biết cách xử lý tình huống khẩn cấp là những yếu tố then chốt giúp ngăn chặn sự cố đáng tiếc.

Trước hết, hành khách nên tìm hiểu kỹ các quy định của hãng hàng không mà mình sẽ bay. Mỗi hãng có thể có quy định khác nhau về việc mang theo sạc dự phòng, số lượng pin rời cho phép, công suất tối đa, cách đóng gói… Ví dụ, một số hãng giới hạn không quá hai sạc dự phòng dưới 100 Wh hoặc yêu cầu thiết bị phải được dán nhãn rõ ràng công suất và tên nhà sản xuất. Nếu hành khách không tuân thủ, có thể bị từ chối vận chuyển thiết bị, thậm chí bị từ chối lên máy bay trong những trường hợp nghiêm trọng.

Thứ hai, người dùng nên mua sạc dự phòng từ các thương hiệu uy tín, có chứng nhận an toàn như CE, FCC, RoHS hoặc UL. Những thiết bị này thường có các cơ chế bảo vệ quá dòng, quá nhiệt, ngắn mạch và tự ngắt khi đầy. Không nên sử dụng các loại sạc dự phòng không nhãn mác, giá rẻ, vì chúng có thể sử dụng linh kiện tái chế, không kiểm tra chất lượng nghiêm ngặt.

Ngoài ra, hành khách nên lưu ý bảo quản thiết bị đúng cách trong suốt chuyến bay. Sạc dự phòng cần được để ở nơi khô ráo, tránh xa nguồn nhiệt và không để bị va đập mạnh. Không nên nhét chung sạc dự phòng với các vật dụng kim loại như chìa khóa, đồng xu, hay sạc chung với thiết bị điện tử khác trong túi nhỏ chật chội, bởi điều này có thể tạo ma sát, làm nóng và tăng nguy cơ chập cháy.

Trong trường hợp sạc dự phòng phát ra khói, tỏa nhiệt bất thường hoặc có mùi khét, hành khách cần thông báo ngay cho tiếp viên hàng không. Không nên cố gắng dập lửa bằng nước hoặc cố gắng mở thiết bị. Đội ngũ an ninh hàng không đã được huấn luyện để xử lý các tình huống như vậy và có thiết bị chuyên dụng để cách ly hoặc dập tắt đám cháy nếu cần.

5. Tương lai của sạc dự phòng và công nghệ pin trên máy bay

Trong bối cảnh nhu cầu sử dụng thiết bị di động ngày càng tăng, cùng với xu hướng số hóa mạnh mẽ trong ngành hàng không, việc tìm ra giải pháp hài hòa giữa tiện lợi và an toàn là điều tất yếu.

Các hãng công nghệ đang nghiên cứu phát triển các loại pin thế hệ mới thay thế cho lithium-ion, như pin lithium-polymer (Li-Po), pin thể rắn (solid-state battery) hoặc pin không cháy. Những công nghệ này hứa hẹn mang lại mật độ năng lượng cao hơn, tuổi thọ lâu hơn và quan trọng nhất là ít nguy cơ cháy nổ hơn.

Ngoài ra, một số hãng hàng không lớn cũng đã triển khai thử nghiệm hệ thống giám sát hành lý xách tay bằng AI và cảm biến nhiệt để phát hiện sớm các thiết bị có dấu hiệu bất thường về pin. Một số sân bay tiên tiến như Changi (Singapore) và Incheon (Hàn Quốc) cũng lắp đặt thiết bị soi chiếu chuyên dụng cho pin lithium trong hành lý hành khách.

Về phía người dùng, thị trường cũng chứng kiến sự ra đời của nhiều mẫu sạc dự phòng đạt tiêu chuẩn an toàn cao, có tích hợp hệ thống tự động ngắt khi pin có hiện tượng bất thường hoặc sử dụng vật liệu chống cháy cho vỏ thiết bị. Các sản phẩm này tuy giá cao hơn nhưng lại được ưa chuộng bởi nhóm khách hàng thường xuyên di chuyển bằng đường hàng không.

Một hướng đi khác là thúc đẩy các thiết bị điện tử tích hợp pin dung lượng cao và kéo dài thời gian sử dụng, nhằm giảm nhu cầu phải mang sạc dự phòng. Ví dụ, nhiều dòng smartphone hiện nay đã có thể sử dụng liên tục hơn 2 ngày, đồng thời được tích hợp sạc siêu nhanh chỉ trong 15 phút, làm giảm đáng kể sự lệ thuộc vào sạc ngoài.

Câu trả lời là không, nếu bạn hiểu rõ các nguyên tắc an toàn và tuân thủ đúng quy định. Sạc dự phòng, bản thân nó không phải là mối nguy hiểm nếu được thiết kế đạt chuẩn và sử dụng đúng cách. Mọi thiết bị công nghệ đều có giới hạn và yêu cầu an toàn riêng và pin lithium-ion không phải là ngoại lệ.